Zaprezentowane ćwiczenia są wynikiem 13 letnich doświadczeń Autora dotyczących terapii ruchowej dzieci autystycznych. W sumie w terapii tej na przestrzeni lat 1991 – 2003, uczestniczyło ponad 50 osób autystycznych lub posiadających cechy autystyczne.

Ćwiczenia prowadzono w domach rodzinnych, ośrodkach w Gdańsku i Gdyni jak również na obozach terapeutycznych w Stawiskach, Nadolu i Krynicy Morskiej.

Wyniki tych doświadczeń prezentowano na spotkaniach środowiskowych w Gdańsku, Gdyni, Sopocie, Sławnie, Gorzowie, Częstochowie; ogólnopolskich konferencjach w Białymstoku, Gdańsku, Kościerzynie, Krakowie, Olsztynie, Poznaniu, Warszawie i zagranicznych: w Brześciu (Białoruś) Brnie (Czechy) Magdeburgu (Niemcy) i Tartu (Estonia).
Efektem tych prezentacji było ponad 50 opracowań opublikowanych w kraju i zagranicą, z których na wyróżnienie zasługują 2 zwarte pozycje pt.: „Aktywność ruchowa w terapii dzieci autystycznych” AWF Gdańsk 1997 oraz wydanie II uzupełnione i poszerzone AWFiS Gdańsk 2003r. 225s. W opracowaniach tych i artykułach ukazano wpływ ćwiczeń ruchowych na wiele sfer umożliwiających lepsze funkcjonowanie w najbliższym środowisku. Do nich zaliczono: poprawę motoryki dużej przejawiającej się w opanowaniu niektórych umiejętności, rozwój pozytywnych zachowań i komunikacji wyrażanych wzrokiem, mimiką twarzy i większym skupieniem uwagi, podporządkowaniem się, zmniejszeniem agresji i niepożądanych napięć. W przeprowadzonych badaniach w 2002 roku okazało się, że odpowiednio dobrane ćwiczenia kształtują równowagę statyczną będącą elementem koordynacji ruchowej, jak również niektóre zdolności motoryczne.
Chciałbym z całą mocą podkreślić, że głównym kreatorem tych dokonań byli Rodzice dzieci autystycznych i terapeuci rozumiejący sens ćwiczeń ruchowych prowadzonych w przeważającej większości w domach rodzinnych.
Ćwiczenia usystematyzowano w 8 grupach w kolejności: lokomocyjne, skoczne, równoważne, zwinnościowe, rzutne, kopne, koncentracji i inne.

Ćwiczenia lokomocyjne
– pełzanie i chód na czworakach
– przetaczanie wokół podłużnej osi ciała (z leżenia przodem, bokiem i tyłem )
– siady proste z rękami na kolanach
– siady proste podparte, siady klęczne i klęki
– stawianie stóp w określonym miejscu
– chody w przód na całych stopach z pomocą i samodzielnie
– chody w przód na palcach z pomocą i samodzielnie
– chody o bosych stopach po kamieniach lub macie korekcyjnej
– chody w tył z pomocą i samodzielnie
– chody w bok ( z pomocą), krok odstawno – dostawny
– obroty wokół podłużnej osi ciała ( w lewo, prawo)
– chód z tzw. omijaniem przeszkód (slalomy)
– chód po różnego rodzajach przeszkodach (krzesełka, kamienie, belki, drewno itp.)
– chody po linii prostej i w ograniczonej przestrzeni pomiędzy dwoma liniami
– zmiany pozycji z niskiej do półwysokiej i wysokiej
– zmiany pozycji z wysokiej do niskiej (do chodu na czworakach)
– zmiany pozycji z leżenia tyłem do siadu prostego i skulonego
– szybkie chody, szybkie obroty
– próba biegu, bieg dookoła, na określonym dystansie (tzw. bieg wahadłowy)
– wejścia i zejścia po jednym stopniu (dostawianie stopy)
– wejścia i zejścia po schodach z pomocą poręczy
– wejścia i zejścia po schodach samodzielnie
– pokonywanie przeszkód (przejścia przez ławeczki, beczki itp.)
– wyjście z pociągu, wejście do autobusu, samochodu, tramwaju
– chód po pochylni
– zjazd na sankach w dół
– wejścia po stromym stoku (do 450) przy pomocy liny
– próba ślizgania po lodzie, zjazdy w dół po śniegu
– jazda na rowerze trójkołowym.

Ćwiczenia skoczne
– próba podskoku w górę w miejscu
– próba przeskoku obunóż przez przeszkodę (laska gimnastyczna)
– próba przeskoku obunóż przez przeszkodę – poszerzenie przeszkody, np. dwie linie, dwie laski itp.
– zeskoki w dół z różnych wysokości (np. schody)
– skoki obunóż na odległość, podskoki jednonóż
– seryjne podskoki obunóż w przód
– wieloskoki (z nogi na nogę)
– podskoki przy pomocy skakanki
– podskoki obunóż z ćwierć i półobrotem
– seryjne podskoki na małym batuciku

Ćwiczenia równoważne
– przejścia po linii, chody na palcach
– przejścia po szerokiej części ławeczki ( z pomocą i samodzielnie)
– przejście po wąskiej części ławeczki (z pomocą i samodzielnie)
– przejścia po równoważni o różnej wysokości (od 15 – 30 cm z pomocą)
– przejścia po równoważni wahliwej
– przejścia po kole wahliwym
– wytrzymanie krótkotrwałe wspięcia na palcach (od 2-10 sekund)
– postawy równoważne na jednej nodze (ok. 2-3 sekund)
– obroty na końcu równoważni
– przejścia po murku i krawężniku o różnych szerokościach

Ćwiczenia zwinnościowe
– z leżenia tyłem – skulenia
– z przysiadu podpartego, umiejętność wykonania przetoczenia w tył na plecy z nogami ugiętymi
– z przysiadu podpartego umiejętność wykonania przetoczenia w tył na plecy o nogach – wyprostowanych złączonych lub w rozkroku.
– z leżenia przerzutnego poprzez ugięcie w biodrach i stawach kolanowych przejście do przysiadu podpartego
– z przysiadu podpartego, odbiciem, próba oderwania nóg od podłoża (tzw. wierzganie konika)
– próba wykonania stania na głowie z oparciem (asekuracja – pomoc)
– próba wykonania stania na ramionach (asekuracja przed upadkiem głowę)

Ćwiczenia rzutne (duża i mała motoryka)
– nauka uchwytu woreczka gimnastycznego
– próba wypchnięcia na odległość woreczka gimnastycznego
– wrzuty woreczka gimnastycznego do pudełka z góry w dół
– wrzuty woreczka gimnastycznego do pudełka (stopniowe zwiększanie odległości)
– podnoszenie woreczków z podłoża
– zrzucanie woreczków z wysokości poprzez wejście po szczeblach drabinki
– nauka chwytu piłki dużej (np. siatkowej)
– nauka chwytu piłki mniejszej (np. ręcznej)
– toczenie piłki po podłożu (forma zabawowa i ścisła)
– rzuty piłki jednorącz i oburącz na odległość
– chwyt i podanie do partnera
– próba kozłowania piłki (odbicie od podłoża)
– rzut piłką do celu
– uderzenie piłki ręką (tzw. serwowanie lub uderzanie w celu odbicia się piłki od podłoża)
– odbicie piłki o ścianę i chwyt
– seryjne odbijanie piłki w górę (np. siatkowej)

Ćwiczenia kopne
– kopanie piłki dużej w przód z miejsca
– kopanie piłki dużej w przód z marszu
– kopanie piłki do celu

Ćwiczenia koncentracji
– w siadzie na krześle skupienie uwagi przez 10 do 15 sekund na obrazie telewizyjnym
– w siadzie na krześle skupienie uwagi z dłońmi położonymi na kolanach
– te same ćwiczenia ze stopniowym wydłużaniem czasu skupienia uwagi na obrazie telewizyjnym
– chody (poruszanie się) z woreczkiem na głowie
– chody z dwoma woreczkami umieszczonymi na barkach
– chód z woreczkiem położonym na grzbiecie wyciągniętej dłoni
– próba podskoku z woreczkiem uniesionym na głowie
– podawanie ręki do przywitania z równoczesnym skierowaniem wzroku na osobie witającej

Różne
– próba wyklaskiwania rytmu
– pedałowanie na cykloergometrze
– samodzielne otwieranie drzwi, zapinanie pasów bezpieczeństwa w samochodzie
– próba zwisu na drabince (chwyt)
– próba chwytu liny
– ćwiczenia oswajające z wodą, ochlapywanie
– próba utrzymania się na wodzie (ćwiczenia wypornościowe)
– wspólne zabawy (np. „chłopcy, dziewczęta dalej spieszcie się…”)
– próba wspólnych zabaw przy akompaniamencie
– ćwiczenia koordynacyjne tzw. „pajacyk” (na raz podskok do rozkroku z klaśnięciem dłońmi – nad głową, na dwa – podskokiem nogi złączyć z ramionami w dół)
– próba huśtania, wykonywanie przysiadów, wznosów i opustów nóg z leżenia tyłem
– biegi i chody w terenie o zróżnicowanej konfiguracji (z terapeutą lub opiekunem)
– biegi i chody w terenie po oznaczonej trasie (z terapeutą lub opiekunem)
– uczestnictwo w zabawach ruchowych ze śpiewem i tańcem

Autor: Zbigniew Szot
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu, Gdańsk